Kochanowski Franciszek Ksawery h. Korwin (ok. 1720–1782), marszałek sandomierski w konfederacji barskiej, kasztelan wiślicki. Syn Stanisława, kasztelana radomskiego, i Anny Ankwiczówny. W woj. sandomierskim K. posiadał Aleksandrowice, Kleszczów, Podchełmce i Kochanów, które sprzedał w r. 1762, a w r. 1760 kupił Przytyk. Był właścicielem Podgajka, a zamieszkiwał głównie w dziedzicznej Rudzie w Sandomierskiem. Dn. 22 VIII 1746 r. sejmik przedsejmowy w Opatowie wysłał K-ego w poselstwie do hetmana Józefa Potockiego. W r. 1754 posłował z woj. krakowskiego na sejm warszawski, gdzie zabierał głos w sprawie ordynacji ostrogskiej. Był rzecznikiem polityki Czartoryskich na terenie Małopolski właściwej. Otrzymał wówczas godność szambelana królewskiego, a sejmik poselski sandomierski w Opatowie 21 VIII 1758 r. przyrzekał mu dostęp «do wszelkich funkcji publicznych». W r. n. Adam Czartoryski zabiegał dla niego u Elżbiety Piotrówny o Order Św. Andrzeja. Zamiast orderu otrzymał 29 XII kasztelanię czechowską. Duży musiał być wkład zasług K-ego dla «familii», skoro A. Czartoryski, w styczniu 1762 r. ponownie, ale wciąż bezskutecznie, kołatał dla niego u Piotra III Order Św. Andrzeja. Wystarał mu się natomiast jeszcze w r. 1762 o Wielki Order wirtemberski Św. Huberta. Na sejmiku sandomierskim przedkonwokacyjnym został K. 6 II 1764 r. deputatem sądów kapturowych pow. radomskiego, a następnie marszałkiem tych sądów na woj. sandomierskie. Dn. 23 VII sejmik przedelekcyjny w Opatowie wybrał K-ego rotmistrzem pow. sandomierskiego. Z chorągwią swą przebywał na elekcji w obozie pod Czerniakowem. Podpisał wówczas z woj. sandomierskim wybór Stanisława Poniatowskiego. Dn. 12 XII otrzymał kasztelanię żarnowską.
W konfederacji radomskiej, mimo nalegań marszałka sandomierskiego Józefa Ossolińskiego, udziału K. nie brał. Natomiast w maju i czerwcu 1768 r. czynił przygotowania do zawiązania konfederacji barskiej w Sandomierskiem i już 11 VII gotów był z wyprawami powiatów radomskiego i opoczyńskiego, by stanąć w obozie pod Korczynem. Do powstania jednak nie doszło głównie z powodu sprzeciwu Macieja Sołtyka, kasztelana sandomierskiego, K. zaś popadł na czas pewien w areszt domowy wojsk rosyjskich. Gdy w marcu 1769 r. regalista Jan Szczawiński, marszałek łęczycki, wkroczył w Sandomierskie, wymógł na K-m, stronniku królewskim, że ten 31 III na zjeździe w Radomiu przyjął laskę marszałkowską woj. sandomierskiego. W dniu następnym wydał K. uniwersał w sprawie podatków i żołnierza. Kazimierz Pułaski, jako regimentarz sandomierski, zastanawiał się, co począć z K-m, zdeklarowanym stronnikiem «familii» i króla, «czy go zabrać, czy znieść i jak traktować przychylnych K-emu kasztelanów». Zanim Pułaski wystąpił do akcji, K. z oddziałem 150 ludzi opuścił 9 IV obóz pod Radomiem, by połączyć się ze Szczawińskim, który miał mu pomagać w zorganizowaniu województwa. W Przytyku dowiedział się o rozbiciu Łęczycan tegoż właśnie dnia pod Skrzynnem. Zawrócił więc, zabrał z Radomia kancelarię i przez Rzeczniów, Opatów, Ossolin wycofał się pośpiesznie za Wisłę. Po drodze koło Opatowa dołączyła chorągiew ks. Stanisława Lubomirskiego, marszałka w. kor., zabrana przez partię K-ego w Stężycy i jeszcze dwie inne chorągwie w łącznej liczbie 150 ludzi. W ten sposób oddział K-ego zwiększył się do 300 koni. Ścigany już od Opatowa przez przeważające siły (600 ludzi) majora Knorrynga, który grabił i dewastował po drodze Rudę i in. dobra K-ego, nie zdecydował się na spotkanie i w Dzikowie rozpuścił żołnierzy, a sam schronił się najpierw w Rozwadowie u kapucynów, a następnie w Solcu u reformatów. Żona zaś jego Józefa, tropiona przez Rosjan, w przebraniu «prostej kobiety… tułała się ode wsi do wsi». Dn. 2 V złożył K. w grodzie radomskim reces, który przesłał również królowi. Mimo to unikał kontaktów z wojskami rosyjskimi i chronił się zwłaszcza przed Drewiczem, Repnin bowiem w dalszym ciągu uważał Kochanowskich za wielkich nieprzyjaciół imperatorowej. Równocześnie wystąpili przeciwko K-emu konfederaci. Michał Strasz, miecznik opoczyński oraz konsyliarz i sekretarz konfederacji sandomierskiej, manifestował w aktach grodu sandomierskiego przeciwko rozpuszczeniu wojsk i odstępstwu K-ego. W listopadzie zaś Jan Nepomucen Kościuszko, konsyliarz lubelski, w projekcie manifestu dla Generalności zalecał m. in. pozbawienie K-ego szlachectwa i majątku.
Rychło K. otrzymał przebaczenie królewskie i z nim 15 V 1772 r. kasztelanię zawichojską. Podpisał konfederację generalną w r. 1776. Na sejmie warszawskim t. r. wystąpił (24 IX i 7 X) przeciwko nowym podatkom i aukcji wojska. Ubiegał się wówczas bezskutecznie o wejście do Rady Nieustającej. Otrzymał natomiast w styczniu 1778 r. Order Św. Stanisława, a w r. 1780 kasztelanię wiślicką. Na sejmie warszawskim 1780 r. został wybrany sędzią sejmowym. Ożeniony był z Józefą Dąbską, kasztelanką wojnicką. Zmarł bezdzietny, w r. 1782.
Finkel, Bibliografia; Boniecki; Uruski; Żychliński, XVI 183, 268, 276, 278; – Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911 II; Krasicka J., Kraków i ziemia krakowska wobec konfederacji barskiej, Kr. 1929; – Coccei generała listy 1767–9, Skarbiec historii Polski, Wyd. K. Sienkiewicz, Paryż 1840 II 393; Diariusz sejmu ordynaryjnego w Warszawie 1776, (W. 1776) s. 460; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, Wyd. W. Konopczyński, W. 1937 III; Elektorów poczet, Wyd. O. Pietruski, Lw. 1845; Kalendarz Gereta na 1771 r., (W. 1770) s. 78; Konstytucje sejmu… 1773–5, W. 1775 II 196; Konstytucje sejmu… 1780, W. 1780 s. 9; Księga domowa Leona i Hieronima Kochanowskich (1763–1855), Wyd. J. K. K[ochanowski], W. 1916; Lubomirski S., Pamiętniki, Wyd. W. Konopczyński, Lw. 1925; Mémoires du roi Stanislas Auguste Poniatowski, Leningrad 1924 II; Vol. leg., VII 32, 49, 50, 52, 53, 91, 103, 106, 110, 135, 140, 150, VIII 528, 583; – „Thornische Wöchentliche Nachrichten” 1769 s. 182; – Arch. Państw. w Kr.: Zbiory Sanguszków rkp. 686 I s. 192–3, 242–3; B. Czart.: rkp. nr 832 s. 198, nr 834 s. 3–6, nr 940 I s. 347, 393; B. Jag.: rkp. nr 6671 s. 38, 72, nr 6672 s. 111; B. Ossol.: rkp. nr 566, nr 1407; B. PAN w Kr.: rkp. 1145; Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Lauda sandomierskie.
Wacław Szczygielski